Του Ηλία Μπαφούνη
Στις 9 Νοέμβρη οι πολίτες της Καταλονίας θα κληθούν να αποφασίσουν σε ένα –ανεπίσημο, όπως όλα δείχνουν- δημοψήφισμα, ακολουθώντας το πρόσφατο παράδειγμα της Σκωτίας, που ένα μήνα πριν αποφάσισε τελικά να παραμείνει μέλος του Ηνωμένου Βασιλείου. Εν έτει 2014, ο ασκός του Αιόλου φαίνεται ότι έχει ανοίξει για τα καλά, καθώς την ίδια ώρα η Βενετία, η Χώρα των Βάσκων μέχρι και πλούσιες επαρχίες της Ιταλίας και όλης της Ευρωπαϊκής ηπείρου σκέφτονται να αναζητήσουν το δικό τους δρόμο ως ανεξάρτητα κράτη, απειλώντας το οικοδόμημα της ενωμένης Ευρώπης.
Αυτές οι φυγοκεντρικές τάσεις αποτελούν αιτήματα εθνικιστικών κινημάτων ή οι λόγοι είναι βαθύτεροι;
Το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος στη Σκωτία ήταν οριακά υπέρ της παραμονής στην Βρετανία (55%), ανακουφίζοντας τον Ντέιβιντ Κάμερον και άλλους Ευρωπαίους και μη εταίρους, που θεωρούν ότι απέφυγαν έναν σημαντικό «σκόπελο». Ήταν ο φόβος για το άγνωστο; οι απειλές και οι πιέσεις ότι σε περίπτωση ανεξαρτησίας η Σκωτία θα έχανε το ρόλο της στην παγκόσμια πολιτική σκηνή ή ότι δε θα ήταν καθόλου εύκολο να γίνει μέλος της Ε.Ε ως ανεξάρτητο πλέον κράτος; Όλα αυτά είχαν τη σημασία τους, ώστε οι Σκωτσέζοι να διστάσουν να ξεφύγουν από την «κηδεμονία» της Αγγλίας.
Πηγαίνοντας προς Ισπανία τώρα, τα πράγματα φαίνεται να είναι πιο ξεκάθαρα. Η πλειοψηφία των Καταλανών τείνει να ψηφίσει θετικά για την αυτονόμηση της Καταλονίας, με την χαρακτηριστική σημαία της περιοχής να αποτελεί το σήμα κατατεθέν της μελλοντικής επιλογής των κατοίκων. Ιστορικά πάντως, αξίζει να αναφέρουμε ότι η Αυτόνομη Περιοχή της Καταλονίας, όπως ονομάζεται, απολαμβάνει εκτεταμένης αυτονομίας από το ισπανικό κράτος, έχει δικό της Κοινοβούλιο, άρα και Κυβέρνηση, δική της επίσημη γλώσσα, ενώ και ιστορικά έως τον 18ο αιώνα υπήρχε επίσημα το Καταλανικό κράτος. Κατά την πάροδο των χρόνων, η περιοχή έχασε (κυρίως επί Φιλίππου του Ε’) αλλά και απολάμβανε παράλληλα διάφορα προνόμια αυτονομίας, μέχρι που ο θάνατος του δικτάτορα Φράνκο και η υιοθέτηση ενός δημοκρατικού συντάγματος για όλη τη χώρα (1978), έφερε την ηρεμία στην περιοχή.
Το αίτημα για πλήρη ανεξαρτησία από τη Μαδρίτη ενισχύεται τόσο από το γεγονός ότι το κυβερνών κόμμα της Καταλονίας κέρδισε το 2012 τις πρόωρες τοπικές εκλογές (χωρίς ωστόσο να πετύχει αυτοδυναμία) όσο και από το ότι δεύτερο βγήκε και το εθνικιστικό ECR, ενώ συνολικά τέσσερα αυτονομιστικά κόμματα μοιράστηκαν το 60% των ψήφων.
Η γενικότερη αίσθηση που επικρατεί στην περιοχή είναι η απογοήτευση όσο και η οργή για την κυβέρνηση της Μαδρίτης. Τονίζεται ότι την ώρα που η χώρα βρίσκεται υπό το βάρος μιας οικονομικής κρίσης, δαπανούνται υπέρογκα ποσά για την λειτουργία μεγάλων επιχειρήσεων, που μόνο τροχοπέδη βάζουν στην προσπάθεια για οικονομική εξυγίανση. Η κατηγορία αυτή έχει μεγάλη σημασία κυρίως επειδή προέρχεται από μία από τις πλουσιότερες περιοχές της Ισπανίας, που βλέπει το δημόσιο χρέος της να έχει αυξηθεί, καθώς είναι αναγκασμένη να συμβάλλει με 17 δις ευρώ, που έχει πάρει από φόρους, στην κυβέρνηση της Μαδρίτης
Η αντιπαλότητα μεταξύ Μαδρίτης – Καταλονίας είναι μεγάλη, καθώς τόσο η κυβέρνηση όσο και προσωπικά ο ίδιος ο πρωθυπουργός Ραχόι προσυπογράφουν ως παράνομο το δημοψήφισμα του Νοεμβρίου. Το Συνταγματικό Δικαστήριο έχει 2 φορές μέχρι τώρα βάλει «ταφόπλακα» στο όνειρο για ένα επίσημο δημοψήφισμα που θα δώσει νόμιμη βάση για την ανεξαρτητοποίηση της περιοχής. Μάλιστα, χαρακτηρίστηκε αντισυνταγματικό και το ενδεχόμενο ανεπίσημου δημοψηφίσματος. «Ακόμα και να ψηφίσουν αρνητικά, θα έχουν απλά καταψηφίσει έναν νόμο. Δεν μπορούν όμως να πουν ‘όχι’ στη βούληση των Καταλανών» ξεκαθάρισε ο πρόεδρος της Καταλονίας, Αρτούρ Μας. Οι αντιδράσεις δεν είναι λίγες, καθώς οι διαδηλώσεις υπέρ της ανεξαρτησίας ολοένα και πληθαίνουν, βάζοντας δύσκολα στην Μαδρίτη. Μάλιστα, στις 11 Σεπτεμβρίου του 2012 και 2013 (εθνική γιορτή της Καταλονίας) περισσότεροι από 1 εκατομμύριο άνθρωποι διαδήλωσαν ζητώντας ανεξαρτησία από την Ισπανία.
Οι δηλώσεις ωστόσο του Μαριάνο Ραχόι ότι θα εξετάσει το θέμα συνταγματικής αναθεώρησης, θεωρείται από πολιτικούς αναλυτές ότι προσπαθεί να δελεάσει τους αναποφάσιστους, προκαλώντας ένα πλήγμα στα αυτονομιστικά κινήματα. Ωστόσο, η αναθεώρηση του Συντάγματος απαιτεί τα 2/3 του Κοινοβουλίου, οπότε καθιστά σχεδόν αδύνατο να περάσουν τροπολογίες που δίνουν ακόμα μεγαλύτερη αυτονομία (κυρίως οικονομική) στην Καταλονία . Από τη πλευρά του, ο Μας έχει και την εξής λύση στο πίσω μέρος του κεφαλιού του: «Καταλονία όπως Κόσσοβο» (τίτλος της ιταλικής εφημερίδας Λα Στάμπα), δηλαδή την αναγνώριση της μονομερούς ανεξαρτησίας. Η λύση στην οποία φαίνεται να καταλήγει είναι να μετονομάσει το δημοψήφισμα σε «συμμετοχική διαδικασία», κατά την οποία θα τεθούν οι ίδιες ερωτήσεις και η οποία θα οργανώνεται σε μεγάλο μέρος από εθελοντές και δεν έχει νομική αξία.
Τα αυτονομιστικά κινήματα και οι αποσχιστικές τάσεις δεντελειώνουν στην Καταλονία και στην Σκωτία. Μένοντας στην Ισπανία, αξίζει να αναφερθούμε στη Χώρα των Βάσκων, όπου στην προσπάθεια για ανεξαρτησία , σημειακό γεγονός ήταν ο ένοπλος αγώνας που κήρυξε η αυτονομιστική (τρομοκρατική για πολλούς) οργάνωση Ε.Τ.Α το 1959, μέχρι να σταματήσει τη δράση της το 2009. Οι περιπτώσεις της Καταλονίας και των Βάσκων, καθρεφτίζει αν μη τι άλλο, την αυταρχική προσέγγιση της ισπανικής κυβέρνησης απέναντι στα ποικίλα έθνη που απαρτίζουν το Βασίλειο της Ισπανίας.
Άλλες περιπτώσεις είναι η περιφέρεια της Φλάνδρας στο Βέλγιο, η οποία έχει δρομολογήσει από καιρό την ανεξαρτησία της από την υπόλοιπη χώρα, κυρίως για λόγους οικονομικούς, μιας και η οικονομική της δύναμη αντιστοιχεί στο 60% του ΑΕΠ του Βελγίου. Στην Ιταλία, η πλειοψηφία των κατοίκων της Βενετίας ψήφισαν θετικά σε δημοψήφισμα για την ανεξαρτησία της περιοχής, που αποτελεί τμήμα της Ιταλίας από το 1866. Πίσω από το κίνημα αυτό βρίσκεται η οργάνωση «Ελεύθερη Βενετία», μέλη της οποίας συνελήφθησαν τον Απρίλιο του 2014 με την κατηγορία για συμμετοχή σε τρομοκρατική οργάνωση.
Κανείς δεν ξέρει την κατάληξη που θα έχουν αυτά τα κινήματα, ωστόσο «ό, τι και να συμβεί, οι κινήσεις αυτές θα έχουν αντίκτυπο. Θα γίνουν περισσότερες κλήσεις για αποκέντρωση», δήλωσε ο David Lea, αναλυτής των Κινδύνων Ελέγχου στη Δυτική Ευρώπη. Μάλιστα, οι ανησυχίες είναι έντονες ακόμα και εκτός της Γηραιάς Ηπείρου, καθώς χώρες όπως η Ρωσία και η Κίνα με πλήθος μειονοτικών πληθυσμών φοβούνται ότι η διάλυση ενός μεγάλου ευρωπαϊκού κράτος θα μπορούσε να πυροδοτήσει αποσχιστικές τάσεις σε παγκόσμια κλίμακα. Το συμπέρασμα που θα μπορούσε κανείς να βγάλει είναι ότι η οικονομική κρίση βοήθησε ώστε να βγουν στην επιφάνεια διαφορές μεταξύ που ήταν καλά κρυμμένες για χρόνια, δυναμιτίζοντας το όποιο εγχείρημα ομοσπονδοποίησης της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Ο Ηλίας Μπαφούνης εργάζεται στο Γραφείο Τύπου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στην Αθήνα και είναι απόφοιτος του τμήματος Επικοινωνίας και Μ.Μ.Ε του Πανεπιστημίου Αθηνών
