Η Κωνσταντίνα Λίτσα, βοτανοθεραπεύτρια (BScHons Herbal Medicine/ Phytotherapy), σύμβουλος περμακουλτούρας και εκπαιδεύτρια ενηλίκων και παιδιών, το χαρακτηρίζει ως το αγαπημένο της βουνό, καθώς έχει μία σύνδεση μαζί του από παιδί. Η ίδια οδηγήθηκε στη φυσική θεραπευτική αναζητώντας λύση στη χρόνια ιγμορίτιδα που την ταλαιπωρούσε, μαζί με τις παρενέργειες των φαρμάκων.

Γιατρεύτηκε, όπως μας διηγείται, με πλύσεις από βρασμένα φύλλα δάφνης αποφεύγοντας τη χειρουργική επέμβαση. Αυτή η εμπειρία στάθηκε η αφορμή να ξεκινήσει μία μεγάλη σχέση αγάπης με τα βότανα και φυσικά οι αντίστοιχες σπουδές της σε Πανεπιστήμιο της Σκωτίας το 2001.Επιστρέφοντας στην Αθήνα το 2017 και το σχετικά νεαρό δάσος του Υμηττού, που γρήγορα δημιουργεί μία ατμόσφαιρα φύσης μακριά από την πόλη, το επιλέγει ως ένα κατάλληλο μέρος για τις βοτανικές ξεναγήσεις που καθοδηγεί.

Το δάσος αποτελείται από πεύκα, πλατάνια, βελανιδιές, κυπαρίσσια, πουρνάρια και πολλά θεραπευτικά βότανα, ενώ τον χειμώνα θα δει κανείς και αρκετά τρεχούμενα νερά. Στα μονοπάτια αυτά η Κωνσταντίνα φέρνει την προσοχή ιδιαίτερα σε όλα τα μικρά ή κοινά βότανα που συνήθως περνούν απαρατήρητα ενώ είναι τόσο σπουδαία ως τροφή ή θεραπεία.

Βερόνικα (Veronica officinalis)/Photo: Κωνσταντίνα Λίτσα

Άγριο γεράνι (Geranium robertianum)/Photo: Κωνσταντίνα Λίτσα

Όπως, για παράδειγμα, η βερόνικα (Veronica officinalis), ένα μικρό, φαινομενικά ασήμαντο λουλουδάκι, που παραδοσιακά έχει θεραπευτικές χρήσεις. Στο μονοπάτι του Υμηττού συναντά κανείς, επίσης, το μικρό και πανέμορφο άγριο γεράνι (Geranium robertianum) με 3 από τα πολλά είδη του γένους. Σύμφωνα με την Κωνσταντίνα, υπάρχουν αρκετές εργαστηριακές και εθνοβοτανικές έρευνες για αυτό το φυτό που παρόλο που φύεται παντού σε αφθονία, δεν χρησιμοποιείται πλέον συχνά στη σύγχρονη βοτανοθεραπεία. Έχει αντιδιαβητική δράση, είναι χρήσιμο στυπτικό για πληγές, συμβάλλει στην αποτοξίνωση του ήπατος και έχει χρησιμοποιηθεί παραδοσιακά για προβλήματα της χολής και για τις πέτρες στα νεφρά.Ένα άλλο πολύ κοινό βότανο που θα συναντήσεις στο δάσος του Υμηττού είναι η κολλιτσίδα ή το γάλλιο (Galium Aparine). Ένα βότανο στυπτικό, διουρητικό, αντιφλεγμονώδες ειδικά του ουροποιητικού και λεμφαγωγό. Τονώνει, δηλαδή, την κυκλοφορία της λέμφου, η οποία βοηθά στην αποβολή περιττών ουσιών και μεταφέρει κύτταρα του ανοσοποιητικού σε όλο το σώμα. Επιπλέον, έρευνες δείχνουν πως έχει αντικαρκινικές ιδιότητες. Χρησιμοποιείται παραδοσιακά για την αντιμετώπιση πρησμένων λεμφαδένων, για οιδήματα, για φλεγμονές του προστάτη και κυστίτιδες. Με το έγχυμα του μπορεί να γίνει πλύση μολυσμένων πληγών ή κατάπλασμα ως επουλωτικό. Παλιότερα, επίσης, έψηναν τα σπόρια του ως υποκατάστατο του καφέ. Τα φύλλα του είναι βρώσιμα, αρκεί να είμαστε σίγουροι για το είδος που συλλέγουμε, καθώς κάποια είδη του γένους Gallium είναι τοξικά.Η Κωνσταντίνα μας εξηγεί πως τέτοια λεμφαγωγά βότανα όπως το γάλιο αλλά και η γνωστή εχινάκεια, χρησιμοποιούνται για την τόνωση του ανοσοποιητικού. Στη βοτανοθεραπεία τα λεμφαγωγά βότανα χρησιμοποιούνται για την αντιμετώπιση κάθε είδους υπερπλασίας, όπως οι πολύποδες, οι κύστες, οι όζοι και τα ινομυώματα και έρευνες δείχνουν πως έχουν συστατικά με αντικαρκινική δράση. Επίσης, ενδείκνυται για όλες τις «ατοπικές παθήσεις», όπως οι αλλεργίες, το άσθμα και το έκζεμα. Μας προτείνει εκτός από το ρόφημα από γάλλιο, να δοκιμάσουμε έναν άλλον έξυπνο τρόπο χρήσης του βοτάνου, ιδανικά με έναν αποχυμωτή ψυχρής έκθλιψης, καταψύχοντας το χυμό στη συνέχεια σε παγοθήκες, προσθέτοντας ένα παγάκι κάθε μέρα σε νερό ή στο χυμό μας. Ένα σημαντικό όραμα της Κωνσταντίνας είναι να μάθουμε να χρησιμοποιούμε και πάλι τέτοια κοινά φυτά, που δυστυχώς συχνά θεωρούνται άχρηστα ζιζάνια. Και να συνειδητοποιήσουμε πως η θεραπεία και η βοήθεια από τη φύση είναι πολύ πιο κοντά μας, άμεσα διαθέσιμη.Σημαντικό λεμφαγωγό αποτελεί και η πανέμορφη ίριδα, που συναντάμε στο βουνό. Το γένος περιλαμβάνει 262 είδη ανά τον κόσμο. Συγκεκριμένα, η Iris gernanica, που βρίσκουμε τόσο ως καλλωπιστικό όσο και στη φύση, έχει αντιφλεγμονώδη και στυπτική δράση. Θεραπευτικά χρησιμοποιείται η ρίζα του φυτού, η οποία ενισχύει το πάγκρεας και λειτουργεί ως αποτοξινωτικό του ήπατος, χολαγωγό και υπακτικό, δηλαδή ήπιο καθαρτικό.

Άγρι γαρύφαλλο ή Δίανθος/Photo: Κωνσταντίνα Λίτσα

Photo: Κωνσταντίνα Λίτσα

Ανάμεσα σε προστατευόμενες ορχιδέες, ανεμώνες και παπαρούνες, που και αυτές έχουν θεραπευτικές ιδιότητες, συναντάμε άγρια γαρύφαλλα ή, όπως ονομάζεται αλλιώς το φυτό, Δίανθος, δηλαδή το άνθος του Δία. Στην αρχαιότητα γνωρίζουμε ότι χρησιμοποιούνταν κυρίως τα άνθη, που είναι και βρώσιμα, για το πεπτικό σύστημα ή τον πυρετό, λόγω των αντιικών και αντιβακτηριακών τους ιδιοτήτων. Η Κωνσταντίνα τονίζει πόσο εκπληκτικό είναι πως, ακόμη και στον Υμηττό, υπάρχουν τόσα εδώδιμα είδη. Άγριο σπαράγγι, χαρουπιές, κουμαριές και φυσικά τα λούπινα, ένα λιγότερο γνωστό είδος όσπριου, με εντυπωσιακό μωβ άνθος. Έρευνες δείχνουν πως έχουν συγκριτικά αντίστοιχη σε ποσότητα και ποιότητα πρωτεΐνη με τη σόγια. Στη Λατινική Αμερική υπάρχουν πολλά είδη που τα μαγειρεύουν, αλλά και στη δική μας Μάνη τα χρησιμοποιούν παστά ως μεζέ.

Στον βοτανικό περίπατο συναντάμε και μία δεσποτική φλαμουριά ή τίλιο(Τilia) που η Κωνσταντίνα λέει πως μοσχοβολάει μέλι. Στην Ελλάδα υπάρχουν 4 είδη και τα άνθη του έχουν κατευναστικές ιδιότητες μεταξύ άλλων. Στην αρχαιότητα θεωρούνταν υπέροχο μελισσοκομικό φυτό. Δύο σπουδαίοι μύθοι συνοδεύουν τη φλαμουριά ή φιλύρα από την αρχαιότητα. Ο πρώτος αναφέρεται στη νύμφη Φιλύρα, ερωμένη του Κρόνου και μητέρα του Κένταυρου Χείρωνα, που μεταμορφώθηκε σε αυτό το δέντρο. Στον δεύτερο μύθο, ο Δίας και ο Ερμής ταξίδευαν μεταμφιεσμένοι, για να βρουν φροντίδα και φιλοξενία στο σπίτι ενός ηλικιωμένου ζευγαριού. Οι θεοί ως ένδειξη ευγνωμοσύνης, όταν πέθαναν, τους μεταμόρφωσαν σε δύο όμορφα, σημαντικά δέντρα, τη φλαμουριά και τη βελανιδιά.

Το φυτό ανήκει στην ίδια οικογένεια με τη μαλακτική μολόχα. Είναι βελτιωτικό της διάθεσης, ηρεμεί την καρδιά, τονώνει τα αγγεία και την κυκλοφορία του αίματος και ενισχύει την εφίδρωση σε περίπτωση πυρετού. Είναι αντιφλεγμονώδης ιδιαίτερα για το πεπτικό και το αναπνευστικό. Τα φύλλα του δέντρου είναι, επιπλέον, βρώσιμα και ιδανικά για ντολμαδάκια. Στην αρχαιότητα το χρησιμοποιούσαν κυρίως ως διουρητικό, για φλεγμονές του στόματος, τη ρύθμιση της περιόδου, για ζαλάδες και πονοκεφάλους λόγω κρύου, ενώ ο φλοιός της χρησιμοποιήθηκε για τα προβλήματα των ματιών. Ο Πλίνιος περιέγραφε πως φτιαχνόταν εκχύλισμα σε ξίδι ή κρασί από τον φλοιό και τα φύλλα για την αντιμετώπιση δερματικών παθήσεων.

Ο περίπατος της ομάδας συνήθως καταλήγει στην Μονή Καισαριανής, που έχει χτιστεί πάνω στα ερείπια του αρχαίου ναού της Θεάς Δήμητρας. Κάτω από το πλατάνι της πλατείας δίπλα στην κρήνη, μιλάνε για τη σημασία της αναγνώρισης και της προστασίας, για τα κοινά φυτά της καθημερινότητας, τις διαφορές μεταξύ της λαϊκής ιατρικής και όσων έχουν μελετηθεί έως τώρα. Η Κωνσταντίνα εδώ τονίζει πως η παράδοση μπορεί να μας δώσει πολλές κατευθύνσεις για νέα έρευνα.

Θεωρεί, επίσης, πολύ σημαντική τη βιωματική εμπειρία των ανθρώπων. Να αγγίζουμε και να μυρίζουμε τα φυτά, να δημιουργούμε δηλαδή μία σχέση μαζί τους. Η σύνδεση με τον κόσμο των βοτάνων οδήγησε την Κωνσταντίνα σε μία κοινωνικοπολιτική κατεύθυνση. Την οδήγησε στο να επανεξετάσει τη σχέση με την τροφή της, με τη γη και το πως καλλιεργείται. Για τον καθένα μας ισχύει πως το φυτικό βασίλειο μπορεί να προσφέρει εργαλεία εμβάθυνσης της σχέσης που έχουμε με τον ίδιο μας τον εαυτό μας αλλά και τον έξω κόσμο. Και σε αυτήν την διαδικασία να ανακαλύψουμε πρακτικές που φέρνουν ελπίδα για το μέλλον και έναν πιο ειρηνικό τρόπο συσχέτισης με τη φύση που μας περιβάλλει.