Συνέντευξη στον Δημήτρη Πόπορη
Θέατρο Ιλίσια, απόγευμα, μετά από μια κουραστική ημέρα.
Το ραντεβού ήταν για τις 19:30. Διατηρώντας το (κακό) συνήθειο να εμφανίζομαι νωρίτερα σε κάθε είδους συνάντηση, είχα κάποια λεπτά αναμονής.
Σε αυτά τα λεπτά, σκεφτόμουν ακόμη ερωτήσεις. Τι θα επιθυμεί άραγε να συζητήσει η Αθηνά Μαξίμου;
Τελικά, οι ερωτήσεις που είχα στο μυαλό μου πήγαν σχεδόν στράφι. Αυτό γιατί, η συζήτηση είχε τέτοια ροή, που οδηγήθηκε σχεδόν από μόνη της.
Οδηγήθηκε σε «μονοπάτια» τέχνης, αναζήτησης, και κοινωνικής ανερεύνησης.
«Η Εποχή του Κυνηγιού». Πώς θα όριζες το «κυνήγι» που αναφέρεται στον τίτλο;
Το «κυνήγι» σχετίζεται άμεσα με το θέμα του έργου. Εστιάζει σε δύο γυναίκες που είναι σαν μία. Η Πόπη, μετά από οικονομικά προβλήματα, αποπειράθηκε να αυτοκτονήσει και εγκατέλειψε ό,τι είχε να κάνει με τον έξω κόσμο, μένοντας στο σπίτι της δέκα μήνες, χωρίς να μιλά με κανέναν, ούτε καν στον αδερφό της. Μέσα σε αυτή την προσπάθεια να ξαναβρεί τον εαυτό της, να ξαναβρεί το «φως», επινοεί μια φανταστική φίλη, που είναι η Πηνελόπη Δέλτα. Διαλέγει ίσως την Πηνελόπη Δέλτα γιατί μέσα στη φαντασία της, αυτή είναι η γυναικεία φιγούρα που θα της μάθει να λέει ιστορίες για να μπορέσει να βάλει τις σκέψεις της και τις αναμνήσεις της σε μία τάξη. Οπότε, «η εποχή του κυνηγιού» εκτός του ότι αναφέρεται σε ένα πραγματικό γεγονός της Πόπης, κατά τη δική μου αίσθηση και αντίληψη, έχει σχέση με μια εποχή που ίσως έχουμε κυνηγήσει λάθος πράγματα και πλέον πρέπει να κυνηγήσουμε την εσωτερική μας αλήθεια. Μια εσωτερική αναζήτηση μέσα σε μια απόλυτη κρίση, κοινωνική και υπαρξιακή. Αυτά τα ζητήματα το έργο του Γιάννη του Σκαραγκά τα αντιμετωπίζει με εξαίσιο χιούμορ.
Εσύ υποδύεσαι τη φανταστική φίλη, την Πηνελόπη Δέλτα. Έχεις αισθανθεί ποτέ τόσο μόνη ώστε να αναζητάς διέξοδο σε ένα πρόσωπο που έχεις πλάσει με το μυαλό σου;
Μπορεί να μην επινόησα ένα πραγματικό πρόσωπο, αλλά πολλές φορές στη ζωή μου, όχι μόνο εξαιτίας της μοναξιάς, αλλά εξαιτίας και διλημμάτων, ξέρω ότι υπάρχουν διάφορες φωνές μέσα μου. Αυτές είναι αντίρροπες, αντίπαλες φωνές που νομίζω έχουμε όλοι μέσα μας, και ενδεχομένως η μια να θέλει την καταστροφή μας και η άλλη το καλό μας, οπότε ναι, πολλές φορές έχω ακούσει αυτές τις εσωτερικές φωνές.
Το διέξοδο του καθενός, ο «αόρατος» φίλος, θα μπορούσε να είναι ένα βιβλίο, ή γενικά μια μορφή τέχνης;
Βέβαια. Μπορεί να διαβάσεις ένα βιβλίο και να το κουβαλάς μαζί σου, να το σκέφτεσαι. Μου έχει συμβεί πολλές φορές με βιβλία, τραγούδια, γλυπτά, παραστάσεις. Αυτή η ταύτιση της πραγματικότητας με το φαντασιακό, όπου το φαντασιακό δε θα σου δώσει τη λύση, αλλά θα σου θέσει το ερώτημα, που μπορεί να μην αφορά μόνο εσένα, αλλά και τον φίλο σου ή τον άνθρωπο σου. Είναι βάλσαμο η τέχνη, και αν εξαιρέσουμε τα χρόνια του Μεσαίωνα, δεν έχει πάψει να υφίσταται. Σε περιόδους κρίσεως μάλιστα οι άνθρωποι προσφεύγουν στην τέχνη.
Η σύγχρονη, αποξενωμένη κοινωνία, οδηγεί σε αυτή τη δημιουργία εσωτερικών αναζητήσεων και διλημμάτων;
Σε μια περίοδο οικονομικής κρίσης και «παράνοιας», πρέπει να συνομιλούμε με τον εαυτό μας, να θέτουμε τα πράγματα από την αρχή, να αναλογιστούμε που φταίξαμε και που όχι. Ποτέ άλλωστε δε φταίει μόνο ένας, δίνουμε κι εμείς το χώρο για να μας πονέσουν ή να μας κάνουν κάτι κακό. Οπότε νομίζω ότι ένας καινούριος αυτοπροσδιορισμός σε όλα τα επίπεδα είναι πολύ χρήσιμος στην παρούσα κατάσταση, ένας τέτοιος αυτοπροσδιορισμός είναι «υγεία».
Η κατάσταση της οικονομικής κρίσης διακρίνεται και από ψυχολογικές και ηθικές προεκτάσεις;
Τα τελευταία 30 χρόνια κατά έναν τρόπο όλοι μας ζούσαμε σε μια ψευδή βάση, σε μια φούσκα που δεν ανταποκρινόταν ούτε στην οικονομική πραγματικότητα, ούτε σε αυτή των υλικών αναγκών. Αυτό που ζούμε είναι σαν να τραβάει κανείς το ψέμα κάτω από τα πόδια ενός ανθρώπου. Τον αφήνει μετέωρο, δεν έχει που να στραφεί, όταν έχει χτίσει μια ζωή πάνω σε ένα ψέμα. Εφόσον έχει συμβεί αυτό, είναι σίγουρο ότι αυτό έχει γίνει και υπαρξιακό ψέμα. Συνεπώς δε μιλάμε μόνο για οικονομική κρίση, αλλά για μία εφ’ όλης της ύλης κρίση. Ηθική, ψυχολογική, κοινωνική, με αποξένωση, χωρίς αλληλεγγύη προς τον συνάνθρωπο. Ίσως επειδή χρειάζεται ο καθένας να ανασυνταχθεί, να υπάρξει και μια απομόνωση. Εύχομαι μετά να ξαναδούμε τον κόσμο διαφορετικό.
Ούτως ή άλλως η κάθαρση δεν έρχεται από μόνη της, έρχεται από την επανάσταση του καθενός μας. Πλέον, δεν πιστεύω στις συλλογικές επαναστάσεις.
Υφίσταται ο διαχωρισμός «ποιοτικής» και «μη ποιοτικής» τέχνης ή είναι και αυτό ένα μεγάλο κλισέ;
Θεωρώ ότι αυτά όλα είναι μπούρδες. Δεν υπάρχει ποιοτική ή μη ποιοτική τέχνη. Υπάρχει πρόθεση. Αν η πρόθεση κάποιου είναι να κάνει κάτι για να βγάλει λεφτά και να γίνει γνωστός αυτό σίγουρα δεν έχει να κάνει με την τέχνη. Αν η πρόθεση είναι να μπει σε αυτή την περιπέτεια που λέγεται τέχνη για να ανακαλύψει την ανθρώπινη ύπαρξη, να ανακαλύψει τον κόσμο και φυσικά να πληρώνεται γιατί είναι η δουλειά του, αυτό είναι μια άλλη πρόθεση.
Δε μπορώ να ξεχωρίσω ποια τέχνη είναι ποιοτική και μη ποιοτική, μπορώ να ξεχωρίσω όμως την τέχνη από το σόου. Είναι δύο διαφορετικά πράγματα. Αυτός είναι ο διαχωρισμός που μπορώ να κάνω.
Από τι εξαρτάται το κίνητρο του καθενός για την ενασχόληση με την τέχνη;
Εξαρτάται από την αντίληψη του. Έχω δει παιδιά σε σχολές υποκριτικής που πάνε να γίνουν ηθοποιοί για οικονομικούς λόγους και για τη δόξα. Αυτό είναι ένα τεράστιο ψέμα. Ή, παιδιά που πηγαίνουν στις δραματικές σχολές νομίζοντας ότι έτσι κάνουν μια ψυχανάλυση. Η τέχνη δεν είναι εκ των πραγμάτων ψυχαναλυτική. Μπορεί να έχει ψήγματα ψυχαναλυτικής διαδικασίας, αλλά δεν κάνουμε τέχνη για να ψυχαναλυθούμε, αν επιθυμούμε κάτι τέτοιο πάμε στον ψυχαναλυτή. Η τέχνη είναι μια προσωπική αναζήτηση.
Είναι το θέατρο μια κλειστή «κάστα» για όσους έχουν σπουδάσει υποκριτική, ή μπορεί να ασχοληθεί κάποιος που εξελίσσει απλά το πάθος του;
Από όσο γνωρίζουμε όλοι, παλιά υπήρχε άδεια εξασκήσεως. Τώρα δεν υπάρχει. Δεν πιστεύω ότι αν κάποιος θέλει να ασχοληθεί με το να κάνει θέατρο ή με οτιδήποτε άλλο, πρέπει να είναι απαγορευτικό. Φυσικά και όχι. Μπορεί κανείς να το κάνει ερασιτεχνικά γιατί αυτό καλύπτει ένα κενό του και περνάει καλά. Αυτό δεν απαγορεύεται, ελεύθεροι άνθρωποι είμαστε, οποιοσδήποτε μπορεί να επιλέξει ποιο θα είναι το χόμπι του, και να εξελιχθεί μέσα σε αυτό, γιατί όχι.
Έκανα αυτή την ερώτηση έχοντας στο μυαλό μου και τις αντιδράσεις που είχαν προκύψει από τη βράβευση του Ρουβά για τις «Βάκχες».
Δεν πρέπει να είμαστε απόλυτοι και αφοριστικοί. Το ότι κάποιοι άνθρωποι επέλεξαν να δώσουν ένα βραβείο σε έναν άνθρωπο που δεν ανήκει στο χώρο του θεάτρου αλλά του θεάματος, δε στερεί το χώρο κάποιου καλλιτέχνη. Δεν καταλαβαίνω γιατί υπήρξε αφορισμός και φράσεις όπως «δεν ντρεπόμαστε». Στο κάτω κάτω ποιος είσαι εσύ που θα κρίνεις; Ας αφήσουμε τα πράγματα, την ιστορία, τον κόσμο, την εξέλιξη των πραγμάτων να αποφασίσουν αυτά. Θα αποκλείσεις κάποιον απλά επειδή θεωρείς τον εαυτό σου σημαντικότερο; Είμαστε όλοι ίσοι, μοναδικοί και ξεχωριστοί. Είναι «ρατσιστικό» να αποκλείεις από κάποιον να μπει σε ένα άλλο «χωράφι». Είναι δικό του πρόβλημα, και ο κόσμος είτε θα το αγκαλιάσει είτε όχι. Κανένας δεν παίρνει τον χώρο κανενός, εκεί είσαι για να τον διατηρήσεις αν θες. Τέτοιες αντιλήψεις κρύβουν κόμπλεξ.
Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και με την περίπτωση του «Άξιον Εστί» και της «δικτατορίας του εντέχνου».
Είναι το ίδιο ακριβώς, είναι η δικτατορία της «σοβαρότητας». Μου έχει τύχει κάποιες φορές να παρακολουθήσω παραστάσεις που εγώ γέλασα και κάποιος δίπλα μου δε γέλασε. Επειδή δε γέλασε ο διπλανός μου, μου έκανε παρατήρηση γιατί γελάω. Συγγνώμη, γιατί αποκλείεις τη δική μου έκφραση, τι είναι αυτή η δικτατορία της σοβαρότητας; Αν δηλαδή εσύ έκλαιγες, θα σου έλεγα εγώ γιατί κλαις και δεν πρέπει να κλαις; Δεν το καταλαβαίνω. Ας αφήσουμε τους ανθρώπους να είναι ελεύθεροι σε ό,τι αισθάνονται. Μπορεί η πρόθεση της επιθυμίας τους να μην είναι «καθαρή», αλλά δε μας αφορά. Ο καθένας αναλαμβάνει τον εαυτό του και το δικό του «ταξίδι» στη ζωή.
«Απέχεις» κατά κάποιον τρόπο από την τηλεόραση. Είναι ζήτημα έλλειψης προτάσεων ή αδιαφορίας για το μέσο;
Τίποτα από τα δύο, ίσα ίσα που η τηλεόραση μου αρέσει και έχω κάνει σήριαλ. Απλά τα τελευταία χρόνια δε μου προτάθηκε κάτι που να με ενδιαφέρει. Επίσης, γνωρίζω πόσο ζορίζονται οι συνάδελφοι που κάνουν τηλεόραση, με τις πενιχρές ή ανύπαρκτες πληρωμές τους. Αν δε θέλεις, δεν έχεις οικονομικό λόγο και είσαι σε ένα συνεργείο δώδεκα ώρες που στο τέλος δε θα πληρωθείς κιόλας, δεν έχεις λόγο να το κάνεις.
Είναι χαμηλότατο πάντως το επίπεδο τα τελευταία χρόνια στην τηλεόραση.
Είναι χαμηλό γιατί δεν υπάρχουν χρήματα.
Έχεις σκηνοθετήσει ποτέ παράσταση;
Όχι, δεν έχω σκηνοθετήσει παράσταση, αλλά κάποια στιγμή θα ήθελα να το κάνω.
Κεφάλαιο κινηματογράφος. Είχες μια βράβευση στην αρχή της καριέρας σου (σ.σ. 2000), πώς την αντιμετώπισες;
Αυτό το βραβείο το χάρηκα πέντε λεπτά. Την ώρα που το πήρα. Μετά μπήκα στη διαδικασία να το επεξεργαστώ, να αναρωτηθώ, «τι σημαίνει αυτό»; Μαζί με μια πληθώρα προτάσεων ποικίλης ύλης από τα περιοδικά και τον χώρο των μμε, ήταν λίγο τρομακτικό. Από μια αίσθηση αυτοσυντήρησης και επιβίωσης, κρατήθηκα πολύ πιο πίσω από ό,τι θα έπρεπε, γιατί έτσι ένιωσα εκείνη τη στιγμή, αλλιώς θα χανόμουν μέσα σε αυτό.
Επίσης, δεν πιστεύω στα βραβεία. Τότε, προσπαθούσα να καταλάβω ποιο ήταν το μέτρο της βράβευσης μου. Γιατί βράβευσαν εμένα και όχι άλλον; Τι είναι ένα βραβείο; Ποιος το δίνει; Τι δημιουργεί όλο αυτό; Σημαίνει κάτι, άραγε;
Σίγουρα, είναι μια αναγνώριση, αλλά δεν είναι τόσο σημαντική για να την πάρει κάποιος και να την κάνει λάβαρο για να συνεχίσει.
Θαυμάζεις ανθρώπους από το χώρο, έχεις πρότυπα;
Επειδή κανένας μας δεν είναι τέλειος, έχω πολλούς ανθρώπους που θαυμάζω για συγκεκριμένα πράγματα και εκτιμώ, και τους ίδιους δεν τους θαυμάζω για άλλα. Οπότε, δεν έχω ένα τέλειο πρότυπο που να πω έτσι θα ήθελα να είμαι. Είναι ψέμα να βγαίνεις έξω από τον εαυτό σου και να προσπαθείς να ταυτιστείς με κάτι που δεν είναι δικό σου. Όλοι μας είμαστε μοναδικοί. Όλοι μας είμαστε εν δυνάμει τόσο «φωτεινοί», όσο και «σκοτεινοί».
Εν τέλει, η ζωή επηρεάζει την τέχνη, ή η τέχνη τη ζωή;
Αυτό είναι δύσκολο ερώτημα. Δεν ξέρω. Πιστεύω όμως ότι σε μια κοινωνία που ανθίζει, ανθίζει και η τέχνη, σε μια κοινωνία που σαπίζει, σαπίζει και η τέχνη. Χωρίς να σημαίνει πως δεν υπάρχουν εξαιρέσεις. Αν σκεφτεί όμως κανείς ιστορικά πότε άνθισε η τέχνη, θα δει ότι ταυτίζεται με μια κοινωνική ανθοφορία, ενώ αν σκεφτεί πότε η τέχνη εξαφανίστηκε, θα δει ότι παράλληλα υπήρχε μια κοινωνική παρακμή.
Τώρα βρισκόμαστε σε μια φάση ανθισμένης, ή παρηκμασμένης τέχνης;
Είμαστε σε μια κατάσταση «αλαφιασμένη». Και ίσως και η τέχνη μας να είναι έτσι.
Αυτό μπορεί να είναι και θετικό, μια «αλαφιασμένη» τέχνη.
Φυσικά, σε όλα τα πράγματα πάντα υπάρχει κάτι καλό και κάτι κακό. Μπορείς να δεις θετικά, όπως και αρνητικά πράγματα.
Κοινωνικά, βλέπεις «φως»; Είσαι αισιόδοξη;
Γενικά δεν είμαι απαισιόδοξος άνθρωπος. Θεωρώ πως από το «κακό» μπορεί να πηγάσει μια αναγέννηση. Από το κάρβουνο βγαίνουν τα διαμάντια. Και τα διαμάντια επίσης μπορούν να ξαναγίνουν κάρβουνα. Όμως, είναι στο χέρι μας.
Δύναται η τέχνη να καθοδηγήσει και να γίνει ένας εν δυνάμει «παιδαγωγός»;
Δε νομίζω. Η τέχνη θέτει ερωτήματα. Δεν πρέπει να κουνάει το δάχτυλο, ούτε να δίνει απαντήσεις. Δεν πρέπει να καθορίζει πώς είναι η ζωή και τι οφείλουμε να κάνουμε. Όχι. Είναι αυτό που λέει ο Σαίξπηρ, ότι, η τέχνη δεν είναι ούτε για τους πολλούς, ούτε για τους λίγους. Είναι για τον καθένα ξεχωριστά. Καθείς έχει τις δικές του ανάγκες, τις δικές του επιθυμίες, τις δικές του ρωγμές. Τον αγγίζει διαφορετικά η τέχνη. Αυτή είναι και η μαγεία. Ενώ έχει κάτι πολύ συλλογικό, η τέχνη απευθύνεται στον καθένα προσωπικά.
Το δικό μου στοίχημα είναι, πώς, αυτά που απασχολούν εμένα, σαν Αθηνά, τις δικές μου ρωγμές, τις δικές μου φωτεινές στιγμές, πώς θα βρω τον τρόπο, να τις κάνω οικουμενικές.
Αυτό είναι για μένα τέχνη.
Ανατρέχω πολλές φορές στον Πεσσόα. Όταν τον πρωτοδιάβασα, ήμουν πολύ μικρή, και είπα μέσα μου, «Χριστέ μου, δεν είμαι τρελή, κάποιος σκέφτεται παρόμοια με μένα».
Αυτό, είναι πολύ μεγάλη ευλογία.
Αν δεν υπάρχει αυτή η διέξοδος, πώς κανείς να αντέξει τη ζωή και τον εαυτό του…
*Η “Εποχή του Κυνηγιού” είναι μια παραγωγή της αρτivities και παίζεται στο Θέατρο Ιλίσια (Παπαδιαμαντοπούλου 4, Ιλίσια. Τηλ.: 210 7210045)
