Το περπάτημα στην Αθήνα είναι ρίσκο. Ο άνθρωπος που βαδίζει έχει να ισορροπήσει σε πολύ μικρά πεζοδρόμια, να καταφέρει να μη σκοντάψει στις σπασμένες πλάκες και να αποφύγει αναπάντεχα εμπόδια. Εάν μάλιστα είναι γονιός με παιδί, ανάπηρος ή ηλικιωμένος, τότε το περπάτημα συχνά γίνεται άσκηση επιβίωσης σε δύσκολες συνθήκες…

Και όμως, για να είναι βιώσιμες και λειτουργικές οι πόλεις του μέλλοντος πρέπει να εφεύρουν ξανά το περπάτημα, σε συνδυασμό με τα δημόσια μέσα μεταφοράς και τα μέσα μικροκινητικότητας (ποδήλατα, πατίνια κ.λπ.). Σε διεθνές επίπεδο γίνεται λόγος για την πόλη των 15 λεπτών, όπου καλύπτονται οι ανάγκες των κατοίκων σε μικρές αποστάσεις. Με τον τρόπο αυτό, οι πόλεις μπορεί να ξαναγίνουν φιλόξενες, χωρίς ρύπανση και ενεργειακά-κλιματικά ουδέτερες.

Μπορεί η Αθήνα να βαδίσει σε αυτή την κατεύθυνση και πώς; Σε αυτό το πολύ δύσκολο ερώτημα ήρθε να απαντήσει ένα μεγάλο έργο, το Walkable Athens, που εκπονήθηκε με τη συμβολή δεκάδων ερευνητών και επιστημονικών συνεργατών της Μονάδας Βιώσιμης Κινητικότητας του ΕΜΠ, καθώς και προπτυχιακών και μεταπτυχιακών φοιτητών. Η μελέτη παραδόθηκε στον Δήμο Αθηναίων τον Μάρτιο του 2024.

Τα πλεονεκτήματα

«Παρά τις πολύ δύσκολες συνθήκες, η Αθήνα έχει και θετικά στοιχεία, που θα μπορούσαν να βοηθήσουν στην ανάπτυξη του βαδίσματος. Υπάρχει εγγύτητα πολλών λειτουργιών, όπως για παράδειγμα τα σχολεία, τα σούπερ μάρκετ. Υπάρχει η μείξη των χρήσεων γης. Ας σημειωθεί πως οι κάτοικοι του Δήμου Αθηναίων περπατούν περισσότερο απ’ ό,τι εκείνοι άλλων δήμων του λεκανοπεδίου», λέει στην «Κ» ο δρ Αλέξανδρος Μπαρτζώκας-Τσιόμπρας, πολεοδόμος-χωροτάκτης και γενικός συντονιστής του έργου Walkable. «Δεν υπάρχει όμως αστική ποιότητα υποδομών», συμπληρώνει. Η κατάσταση των πεζοδρομίων είναι αποκαλυπτική: Τουλάχιστον το 75% απ’ αυτά είναι μικρότερο από τις πολεοδομικές διατάξεις (ελάχιστο πλάτος 2,1 μέτρα). Το 40% των πεζοδρομίων είναι μικρότερο του ενός μέτρου, στο 5% των περιπτώσεων δεν υπάρχει καν πεζοδρόμιο, ενώ το 57% του συνόλου είναι σε κακή κατάσταση.

Οι ερευνητές κατέγραψαν όλους τους δρόμους της Αθήνας και κατέθεσαν μια δομημένη στρατηγική πρόταση για την ανάπτυξη του βαδίσματος έως το 2030. «Μία βασική πλευρά είναι η αύξηση κατά 50% των πεζοδρομημένων οδών στο εμπορικό-ιστορικό κέντρο, σε συνδυασμό με την ανάπτυξη του τραμ σε αυτά τα σημεία», σημειώνει στην «Κ» ο επιστημονικός υπεύθυνος του έργου Walkable Αθανάσιος Βλαστός, ομότιμος καθηγητής ΕΜΠ.

Οι ερευνητές προτείνουν τη δημιουργία τριών πολιτιστικών διαδρομών, συνολικού μήκους 36 χλμ., με δυνατότητα διαφορετικών επιλογών η καθεμία. Η πρώτη συνδέει δύο σημαντικούς χώρους της αρχαιότητας, την Ακαδημία Πλάτωνος και το Λύκειο του Αριστοτέλη, και έχει προτεραιότητα. Η δεύτερη συνδέει το Αρχαιολογικό Μουσείο με το Μουσείο της Ακρόπολης και κατάληξη αυτό της Σύγχρονης Τέχνης. Η τρίτη διαδρομή έχει ως νότιο άκρο το Κέντρο Πολιτισμού «Νιάρχος» και καταλήγει στο Μέγαρο Μουσικής, συναντώντας ενδιάμεσα τη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών, το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, το Μουσείο Γουλανδρή, το Ωδείο, το Βυζαντινό Μουσείο, την Εθνική Πινακοθήκη. «Είναι σημαντικό να υπάρχει πληροφοριακή σήμανση στη διαδρομή. Οι επισκέπτες έρχονται στην Αθήνα και περιμένουν να δουν Ιστορία, όπως και οι κάτοικοι θέλουν να μάθουν την πόλη τους. Δυστυχώς, δεν υπάρχει τέτοια πληροφορία στους δρόμους», υπογραμμίζει ο κ. Βλαστός.

Μια δεύτερη πρόταση αφορά τη διαμόρφωση 17 πράσινων διαδρομών και πράσινων λεωφόρων συνολικού μήκους 76,5 χλμ., με αύξηση των δέντρων κατά 50%. Στόχος –και αυτό είναι σημαντικό– να υπάρξουν πράσινες οδοί σε όλα τα διαμερίσματα. «Μιλάμε για διαδρομές με περισσότερο πράσινο, ησυχία, πιο άνετα πεζοδρόμια. Στόχος, κάθε κάτοικος να βρίσκει μια τέτοια διαδρομή κάθε 500 μέτρα», συμπληρώνει ο ομότιμος καθηγητής του ΕΜΠ.

Οι ερευνητές του Walkable βλέπουν την πόλη συνολικά, καθώς μέχρι τώρα οι όποιες παρεμβάσεις εξαντλούνται στο κέντρο και συνδέονται με την τουριστικοποίηση. «Πολλές φορές φτιάχνουμε τη βιτρίνα, αλλά κρύβουμε τις κοινωνικές ανισότητες. Για παράδειγμα, στο 4ο διαμέρισμα, σε Κολωνό, Σεπόλια κ.λπ., η κατάσταση είναι πολύ χειρότερη. Το 75% των πεζοδρομίων είναι σε κακή κατάσταση, ενώ γενικά είναι τόσο στενά που ούτε στις στάσεις των μέσων μαζικής μεταφοράς δεν μπορείς να πας», εξηγεί ο κ. Μπαρτζώκας-Τσιόμπρας.

Τι μπορεί να γίνει στις γειτονιές; «Κατ’ αρχάς, πρέπει να διαπλατύνουμε και να φτιάξουμε τα πεζοδρόμια. Υπάρχει χώρος; Εάν σε ένα δρόμο έχουμε στάθμευση και από τις δύο πλευρές, ας “φάμε” τη μία», τονίζει ο συντονιστής του Walkable.

«Oταν τα πεζοδρόμια είναι στενά ή έχουν πάνω τους εμπόδια, οι πεζοί δεν έχουν άλλη λύση από το να περπατούν στη μέση του δρόμου. Αφού αυτοκίνητα και παπάκια ανεβαίνουν στα πεζοδρόμια και η πολιτεία αδυνατεί να τα εμποδίσει, οι πεζοί θα κατεβαίνουν στον δρόμο. Συμβαίνει πολύ συχνά στους δρόμους του Δήμου Αθηναίων. Υποχρέωση της πολιτείας είναι τουλάχιστον η μείωση του ορίου ταχύτητας στα 30 ή στα 20 χλμ./ώρα. Στις ευρωπαϊκές πόλεις αυξάνονται θεαματικά οι δρόμοι με αυτά τα όρια», επισημαίνει από την πλευρά του ο κ. Βλαστός.

Η μελέτη θέτει ως στόχο την αύξηση κατά 50% των οδών μιας λωρίδας χωρίς παρόδια στάθμευση και τον διπλασιασμό των δρόμων με όριο ταχύτητας έως 30 χλμ. Σύμφωνα με την καταγραφή, τουλάχιστον το 50% των δρόμων στην Αθήνα θα μπορούσε να είναι δρόμος ήπιας κυκλοφορίας. Με τον τρόπο αυτό θα ελαττωθούν και οι τροχαίες συγκρούσεις με θύματα πεζούς ή ποδηλάτες· τίθεται ο στόχος για μείωση κατά 50%. Ας σημειωθεί πως η Αθήνα έχει από τα μεγαλύτερα ποσοστά θανατηφόρων τροχαίων στην Ευρώπη.

«Πρέπει να δώσουμε ξανά τη δυνατότητα σε όλους τους κατοίκους της Αθήνας να περπατήσουν και να πάνε στον προορισμό τους ή στη στάση του δημόσιου μέσου. Ταυτόχρονα με αυτά τα μέτρα ξαναδημιουργούμε τις γειτονιές, τις κοινωνικές σχέσεις. Γι’ αυτό είναι σημαντικό να παραμείνουν οι πολλαπλές χρήσεις, τα μικρά μαγαζιά στη γειτονιά», σημειώνει ο κ. Βλαστός.

Σε αυτή την κατεύθυνση, η ομάδα του Walkable προτείνει ένα «μπουκέτο» παρεμβάσεων, που έχει βγει από τη διεθνή εμπειρία. «Αφαιρώντας μία θέση στάθμευσης κάθε 3-4 θέσεις και φυτεύοντας εκεί ένα δέντρο, δίνουμε ένα χώρο σκιάς στον πεζό, διευρύνοντας το πεζοδρόμιο. Υπάρχει και η επιλογή για τα λεγόμενα parklets, τα “πάρκα τσέπης”, που προσελκύουν κόσμο και δίνουν ευκαιρία για ξεκούραση και επικοινωνία με τον γείτονα, σε διαπλατύνσεις του πεζοδρομίου ή αφαιρώντας μια-δύο θέσεις στάθμευσης».

Μια ιδιαίτερη πρόταση αφορά τη θεσμοθέτηση δρόμων ήπιας κυκλοφορίας μέχρι 20-30 χλμ. σε μια ακτίνα 250 μέτρων γύρω από τα σχολεία δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης στον Δήμο Αθηναίων, έτσι ώστε τα παιδιά να πηγαίνουν με τα πόδια με ασφάλεια. Oσοι γονείς πήγαιναν με αυτοκίνητο στο σχολείο τα παιδιά τους θα ενθαρρύνονται με πληροφοριακή σήμανση να αποβιβάζουν τα παιδιά στην περίμετρο, μια και οι συνθήκες για περπάτημα μέχρι το σχολείο θα είναι πια πιο ασφαλείς. Με την υλοποίηση αυτής της ελκυστικής πρότασης, μετατρέπεται ένα μεγάλο εύρος της έκτασης του Δήμου Αθηναίων σε περιοχή ήπιας κυκλοφορίας.

Στις προτάσεις περιλαμβάνονται και οι δρόμοι για παιχνίδι, κάτι που γίνεται ήδη σε πόλεις της Ευρώπης και θυμίζει τους δρόμους παλιότερων δεκαετιών, όταν τα παιδιά έπαιζαν εκεί. «Προτείνουμε σε επτά σημεία, πιλοτικά, να κλείνει ο δρόμος για δύο-τρεις ώρες, δύο ημέρες την εβδομάδα, για να παίζουν τα παιδιά. Πέρα από τον χώρο που κερδίζουμε, είναι πολύ σημαντικό για τα παιδιά, που σκέφτονται πως θα μπορούσε να είναι και αλλιώς», λέει ο κ. Βλαστός.

Περιορισμός χρήσης Ι.Χ.

Εμπόδιο σε όλες αυτές τις προτάσεις είναι το ζήτημα της στάθμευσης των αυτοκινήτων. «Δεν υπάρχουν μαγικές λύσεις. Στην πραγματικότητα, απαιτείται περιορισμός της χρήσης των Ι.Χ. Ο κόσμος πρέπει να περπατά, είναι και ζήτημα δημόσιας υγείας. Είναι μια πλευρά που δεν τη βάζουμε στη συζήτηση, αλλά είναι σημαντική. Από κει και πέρα, πολλοί κάτοικοι έχουν το αυτοκίνητό τους σταθμευμένο για το μεγαλύτερο χρονικό διάστημα και το πληρώνουν ακριβά. Γιατί;» υπογραμμίζει ο κ. Μπαρτζώκας-Τσιόμπρας.

Οι ανάγκες μετακίνησης μπορούν να καλυφθούν, σύμφωνα με τον πολεοδόμο, με συνδυασμό βαδίσματος, χρήσης μικροκινητικότητας και δημόσιας συγκοινωνίας. «Πρέπει να περάσουμε και στη λογική του διαμοιρασμού. Να χρησιμοποιούμε κοινόχρηστα πατίνια, ποδήλατα, αυτοκίνητα», αναφέρει. Γίνονται αυτά στην Αθήνα; «Τα πράγματα μπορεί να αλλάξουν, έχουμε δει τόσες πόλεις να αλλάζουν», απαντά ο κ. Μπαρτζώκας-Τσιόμπρας. «Το ζητούμενο είναι να αγαπήσουμε ξανά την πόλη. Αυτό που είναι πολύτιμο είναι η σχέση του κατοίκου με την πόλη, με τους ανθρώπους της, με την ιστορία και την ταυτότητά της», καταλήγει ο κ. Βλαστός.

Στόχοι μέχρι το 2030 (σε σύγκριση με το 2023)

Αύξηση κατά 50% πεζοδρομημένων οδών στο εμπορικό – ιστορικό κέντρο.

Αύξηση κατά 50% των οδών μιας λωρίδας χωρίς παρόδια στάθμευση.

Μείωση κατά 50% των θυμάτων από τροχαία, διπλασιασμός των δρόμων με ταχύτητα έως 30 χλμ.

Διπλασιασμός πολυώροφων γκαράζ ανά 10.000 κατοίκους.

Ενεργοποίηση τριών πολιτιστικών διαδρομών συνολικού μήκους 36 χλμ.

Διαμόρφωση δεκαεπτά πράσινων διαδρομών και πράσινων λεωφόρων συνολικού μήκους 76,5 χλμ. σε όλα τα διαμερίσματα – αύξηση δέντρων κατά 50%.

Καθορισμός τριών και έξι ζωνών ανάπλασης με έμφαση στο περπάτημα για διασκέδαση
και στο περπάτημα για ψώνια αντίστοιχα.

Χωροθέτηση ειδικευμένων λειτουργιών και νέου εξοπλισμού: 19 parklets δρόμων, 19 πάρκων σκύλων, 34 αθλοτόπων, 6 διαδρόμων για τρέξιμο μέσα στην πόλη, 37 μεταλλικών ελεγχόμενων σημείων στάθμευσης ποδηλάτων (bike hangars), 7 δρόμων για παιχνίδι κ.ά.

Πηγή: ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ